Reportaža o rimskom gradu Karnuntum u Austriji, pisana iz komšiluka Medijane

Pre desetak godina u okviru obilaska Niša odvela sam goste u Medijanu, antičko naselje koje je nastalo između III i IV veka, u vreme  Konstantina Velikog i njegovih sinova. Do tada, na ovo arheološko nalazište gledala sam samo očima nekadašnjeg deteta koje je u okviru školskih izleta dovođeno ovde na pola dana, uz obavezne sendviče i sokove u tetrapaku. 
Na toj, u mojoj glavi impozantnoj dečačkoj slici Medijane, dominirao je ogroman prelep mozaik i jedna crno-bela fotografija koju imam zahvaljujući učiteljici Milevi, a na kojoj se držim za ruku sa razrednom drugaricom Svetlanom, koja je zbog razvoda roditelja uskoro napustila našu školu i otad nisam ništa čula o njoj. Mada živim na jedva dva kilometra od Medijane, u međuvremenu... a dosta je vode proteklo Nišavom, do pomenute posete ovde nisam svraćala.
Sećam se da kustos nije hteo tog dana da se pojavljuje, kako nam je njegova saradnica objasnila, stoga što su neki strani turisti došli u papučama, bermudama i majicama na bretele. I da nam je rekla kako su u belom svetu napravili veliki biznis od antičkih iskopina koje, usput rečeno, po veličini, a pogotovo po značaju za svetsku istoriju (mi Nišlije volimo da se hvalimo kako je ovde rođen utemeljivač hrišćanstva), ne mogu ni da priđu Medijani. I još, da mi nemamo para čak ni da postavimo fotografiju u koloru, mozaika koji je prekriven šljunkom kako bi bio sačuvan od vandala u obliku posetiteljki koje, recimo, štiklom iskopavaju njegove komadiće "za uspomenu" pa su turisti od njega mogli da vide jedino crno-belu fotografiju načinjenu negde sredinom prošlog veka.

U međuvremenu na Medijani konstantno traju radovi, obeležili smo i proslavu 17 vekova od donošenja Milanskog edikta, ali posetioci grada u kojem je (moguće) rođen jedan od utemeljivača hrišćanstva, car Konstantin, tada tetrah Zapada Rimskog Carstva (drugi je Licinije, tada tetrah  Istoka Rimskog Carstva), od Medijane mogu da vide samo ulaznu kapiju, svod nad mozakom, pretpostavlajm da se tu izvode radovi, kao i nekoliko eksponata od drvenih balvana, novije proizvodnje, koji bi trebalo da dočaraju neke predmete iz onog doba.

Sa Krstićima u Karntunumu

Onda sam se pre  mesec dana prilikom boravka u Beču, zahvaljujući svojoj prijateljici Leni Krstić i njenoj porodici, našla na rimskom nalazištu Karnuntum, u blizini Petronela u Donjoj Austriji. I već posle prvih desetak koraka počela sam da pravim paralelu između ova dva nekadašnja rimska grada, odnosno dva istorijska lokaliteta na udaljenosti od jedva 700 km.

Već na prvi pogled nameće se zaključak da je u Karnuntum, odnosno onaj deo koji je arheološki muzej na otvorenom (najveći deo nekadašnjeg grada je pod zasadima vinograda) uložena gomila para, naravno upravo u cilju privlačenja turista i ostvarivanja zarade daleko veće od uloženog.
Dok u Medijani i dalje traju radovi. I kapija je zaključana. 
Posetioce ovog najvećeg arheološkog nalazišta u srednjoj Evropi dočekuju izložbene sale, najpre ona s replikama i fotografijama spomenika, a zatim sledeća s fotografijama pretpostavljenog okruženja iz rimskog perioda, uz projekcije dokumentarnih filmova koje ilustruju život, rad i ratovanje tog doba, posebno istoriju gladijatora.

U suštini, u tom vrlo modernom selu Petronel - Karntunum, osnovni objekti su Heidentor - monumentalni luk, "paganska kapija", sagrađen u četvrtom veku u znak pobeda cara Konstantina, ostaci civilnog amfiteatra i muzej na otvorenom. Istočno od Karntunuma u susednom selu nalazi se vojni amfiteatar, kao i originalni muzej ovog lokaliteta, otvoren 1904. godine. U njemu je i hramski reljef - prikazuje boga Mitra koji ubija bika.



Na samom početku otvorenog muzeja koji se proteže na 10 kvadratnih kilometra je maketa nekadašnjeg utvrđenja, odnosno onoga što sledi kao svojevrsna predstava rimskog Karnuntuma.
Moja prijateljica Daca je pre desetak godina u okviru niške delegacije koja je boravila u Austriji u okviru pripreme obeležavanja jubileja Milanskog edikta, i to na izričit zahtev organizatora tog skupa koji su se otvoreno suprotstavili nametanoj im tada beogradizaciji srpske ekipe, imala prilike da vidi početke sadašnjeg kompleksa. Odnosno, tek prvi sagrađeni objekat, koji je sada  deo čitavog niza kamenih kuća ili improvizacije ruševina, u kojima se odvijao život tadašnjih stanovnika ovog grada.

Danas već, posetioci mogu da vide mnogobrojne objekte u muzeju na otvorenom, od rimske gradske četvrti i ruševina pojedinih palata, preko javnih kupatila, do ogromnog amfiteatra koji je u stvari jedina sačuvana građevina i nalazi se zapravo izvan samog grada. 

Sve ostalo je novijeg doba, sagrađeno u stilu "starije i lepše".
Na oskudnim arheološkim ostacima ovde je rekonstruisan čitav jedan mali grad: prizemne zgrade u kakvima su živeli Rimljani iz srednjeg staleža i one u kojima je živela vlastela,  terme sa podnim grejanjem, javni toalet - ogromna prostorija u kojoj je radi onoga gde i "car ide peške" moglo da boravi na desetine ljudi, raskošne vlastelinske sale za svečane ručkove,  kuhinje opremljene po uzoru na rimske. Sa sve namirnicama kakve su, po pretpostavci, tada bile dostupne.

U nedostatku mozaika, pretpostavljam, podovi napola sagrađenih kuća koji bi trebalo da dočaraju ruševine, prekriveni su platnom sa mozaičkim ornamentima. Za nameštaj nisam pitala iz kojeg je doba, ali ogromni ležaj prekriven izgužvanim prekrivačem i nabacanom garderobom trebalo bi, valjda, da duhovito ilustruje urednost ondašnih žitelja.

Osobenu draž čitavom doživljaju daju ornamenti koji krase zidove pojedinih kuća za stanovanje, a posebno u  delu koji ilustruje terme, odnosno zajednička kupatila i prostorije za masažu i opuštanje, velike prekrasne kade, zatim ruže iz Damaska, odnosno ono što je od njih ostalo posle pokušaja da se ponovo zapate u Karntunumu kao originalna vrsta...

Istorija

.

Karnuntum je u rimsko doba bio glavni trgovački centar amberom - fosilizovanom smolom sa drveća koju mi poznajemo kao jantar (na ruskom) ili ćilibar.
Bio je glavni grad Gornje Panonije, rimske provincije osnovane 103. godine naše ere, koja je zaposedala delove  zapadne Mađarske, istočne Austrije i manje delove Slovenije i Hrvatske. Kao rimska provincija Gornja Panonija je postojala do trećeg veka naše ere.

Grad je nastao na samom početku naše ere, pretpostavlja se između I i IV veka i to najpre kao zimski privremeni vojni logor (podigao ga Tiberijus 6. godine naše ere). Rimski vojnici su osnovali tvrđavu iznad Dunava, na jednoj strmoj litici i tako kontrolisani istočnu granicu Carstva, dobivši pristup starom trgovačkom putu koji je povezivao Baltik i Sredozemlje. To je i početak rimskog prisustva na ovom području, gde je ubrzo formiran vojni kamp.

Zahvaljujući vitalnom položaju za osiguranje granica Rimskog carstva, a blizu ključnih trgovačkih puteva, postao je vrlo brzo glavni grad rimske provincije Gornje Panonije, u kojem je živelo oko 50.000 ljudi, vojnika i njihovih porodica, veterana, trgovaca i slugu, a pored legionarske tvrđave i samog vojnog grada u njenom okruženju, bogatiji rimski građani su osnovali svoj grad, zapadno od  vojne teritorije.
Pod Hadrijanom je dobio status municipiuma.

Zabeleženo je da je ovde stolovao car Marko Aurelije i tu dovršio drugu knjigu svojih Meditacija, boraveći između 171. i 173. godine u Karntunumu, a 193. ovde je Lucije Septimije Sever proglašen za cara.
Tvrđava je napuštena 433. godine, što su uzrokovali stalni politički nemiri, ekonomska kriza i zemljotres. Provincija Panonija ustupljena je hunima. 
Razorila su ga germanska plemena, a početkom srednjeg veka uništili su ga Mađari.
Krajem 19. veka počelo je  sistematsko istraživanje ovog područja koje još traje.
Novija istraživanja obavljena motorizovanim multisenzorskim sistemima koji mere zemljino magnetno polje, kao i zemaljskim radarima visoke rezolucije čiji elektromagnetni talasi prodiru duboko u zemlju, omogućila su trodimezionalno snimanje ostataka rimskog grada ispod debelih slojeve zemlje. I upravo zahvaljujući tome omogućena je izgradnja novog Karntunuma koji dočarava izgled onog autentičnog.

U okviru međunarodnog projekta pod nazivom Carevi Karnuntuma su promenili svet, koji je započeo direktor i osnivač „Art Carnuntuma“ Piero Bordin, Nišu je 2011. godine dodeljena titula Veliko mesto svetske istorije, budući da  car Konstantin Veliki spada u grupu od ta četiri tetrarha  koji su promenili svet.

Karnuntum je od Beča udaljen jedno 35 km, ulaznica košta 14 e, a otvoren je za posetioce od sredine marta do sredine novembra. Kažu da postoji i redovna autobuska linija iz Beča, tako da vam neće biti komplikovano stići ovde.
Mada bih uvek radije preporučila Medijanu - samo da konačno bude dostupna turistima.